Olumsuz Tüp Bebek Tedavilerinde Yumurta, Sperm ve Genetik Sorunlar

Olumsuz Tüp Bebek Tedavilerinde Yumurta, Sperm ve Genetik
Sorunlar Doç. Dr. Ali Cenk Özay ve IVF Koordinatörü Senem Gürkaya

Kıbrıs’ta Tüp Bebek Tedavisi:
Ulaşılabilir, Konforlu ve Güvenli Bir Seçenek

Canlı yayında Doç. Dr. Ali Cenk Özay ve IVF Koordinatörü Senem Gürkaya ile tüp bebek tedavilerinde yumurta, sperm ve genetik faktörler konuşuldu. Programın başında, Kıbrıs’ın tüp bebek tedavileri açısından sunduğu olanaklar ve ulaşım kolaylığı ele alındı.
Türkiye’den özellikle İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük şehirlerden çok sayıda uçuş olması, Kıbrıs’ı tedavi için kolay ulaşılabilir hale getiriyor. Hastalar tedavinin bir kısmını Türkiye’de, bir kısmını ise Kıbrıs’ta tamamlayabiliyor. Bu durum hem maddi açıdan tasarruf sağlıyor hem de hastaların işlerinden veya ailelerinden uzun süre ayrı kalmadan süreci yürütmelerine olanak tanıyor.

Senem Gürkaya, Kıbrıs’a gelen hastaların hiçbir aşamada yalnız kalmadığını belirtti:
“Havaalanında şoförlerimiz karşılıyor, hastaneye ve konaklama alanlarına transferleri biz sağlıyoruz. Hastalarımız her adımda bize ulaşabiliyor.”

Kıbrıs’ta konaklama fiyatlarının genellikle sanıldığı kadar yüksek olmadığını, her bütçeye uygun oteller bulunduğunu belirten Gürkaya, özellikle kliniğe yürüme mesafesinde, kahvaltı ve akşam yemeği dâhil konforlu seçenekler sunulduğunu aktardı. Ayrıca 7/24 hizmet veren koordinatörler sayesinde, hastalar gece geç saatlerde bile destek alabiliyor.

Tekrarlayan Başarısızlıkta En Sık Görülen Nedenler

Dr. Ali Cenk Özay, yayının ana konusuna geçerek tekrarlayan tüp bebek başarısızlığı konusunu anlattı.
Bu durumun dünyada üzerinde tam fikir birliği sağlanmış bir tanımı olmasa da, genellikle iki veya üç başarısız deneme sonrasında gebelik elde edilememesi durumu olarak kabul edildiğini belirtti. Avrupa Üreme Endokrinoloji Derneği’nin (ESHRE) 2023 tanımına göre de, iyi kalitede embriyo transferine rağmen gebelik elde edilememesi “implantasyon başarısızlığı” olarak değerlendiriliyor.

Doç.Dr. Ali Cenk Özay, başarısızlığın nedenlerini dört ana grupta topladı:

Embriyoya ait nedenler

Rahimle ilgili nedenler

Anne ve babaya ait kromozomal faktörler

Bağışıklık ve çevresel etkenler

Bu yayında özellikle embriyo kaynaklı nedenlere odaklanıldı; çünkü embriyo, hem yumurta hem de spermin kalitesiyle doğrudan ilişkili.

Yumurtanın Kalitesi Neden Düşer?

Dr. Özay, yumurtalık rezervinin 35 yaşından itibaren azalmaya başladığını ve 40’lı yaşlardan sonra bu sürecin hızlandığını vurguladı.
Rezervi değerlendirmek için kullanılan testler arasında AMH (Antimüllerian Hormon), FSH, E2 ve ultrasonla folikül sayımı yer alıyor. Ancak bu testlerin hiçbiri tek başına gebelik başarısını garanti etmiyor; çünkü asıl belirleyici faktör yumurta kalitesi.

Yaş ilerledikçe yumurtanın DNA’sı ve mitokondri yapısının bozulduğunu belirten Dr. Özay, bunun embriyo sağlığını doğrudan etkilediğini söyledi.
Kaliteyi artırmak için şu yaşam tarzı önerilerini sıraladı:

Sağlıklı ve dengeli beslenme

Düzenli egzersiz

Sigara, alkol ve katkı maddelerinden uzak durma

Yeterli uyku ve stres yönetimi

Ayrıca bazı hastalarda vitamin ve destek tedavilerinin yumurta kalitesini artırabildiğini, bu tedavilerin etkili olabilmesi için en az 3 ay süreyle uygulanmasının önemli olduğunu belirtti.

Erkek Faktörü: Göz Ardı Edilmemesi Gereken Bir Unsur

Dr. Özay, toplumda kısırlığın daha çok kadın kaynaklı olduğu düşünülse de, gerçekte durumun farklı olduğunu söyledi:
“Çocuk sahibi olamayan çiftlerin %40’ında neden erkekten kaynaklanır, %40’ında kadından, %20’sinde ise neden açıklanamaz.”

Sperm kalitesini düşüren başlıca faktörler arasında alkol, sigara, yüksek ısıya maruz kalma (örneğin fırın veya sauna çalışanları), obezite ve stres yer alıyor.
Dr. Özay, özellikle sperm DNA fragmantasyonu testinin önemine dikkat çekti:
“Mikroskop altında sağlıklı görünen bir sperm, genetik olarak bozuk olabilir. Bu durumda embriyonun genetiği de etkilenir ve gebelik şansı azalır.”

Bu tür durumlarda önce yaşam tarzı düzenlenmeli, ardından genetik yapıyı destekleyici antioksidan tedaviler ve besin destekleri uygulanmalıdır. Erkeklerde de bu tedavilerin en az üç ay sürmesi gerektiğini vurguladı.

1) HLA uyumu, LIT (lenfosit immünoterapisi) ve kimyasal gebelik

Soru: “Eşimle HLA sınıf II (DRB1/DQA1/DQB1) uyumluluğu var. LIT yapılmalı mı? İlk gebelik kimyasal oldu; nedeni bu olabilir mi?”
Yanıt (özet): HLA uyumluluğu kılavuzlarda rutin olarak önerilen bir test değil; seçilmiş olgularda değerlendirilebilir. Bu durumda tedavi planı multidisipliner (üreme tıbbı + klinik genetik) ekiple ele alınmalı. Pratikte, embriyolara genetik test (PGT-A/NGS) yapılarak sağlıklı embriyo transferi hedeflenmesi başarıyı artırabilir. LIT, standart uygulama değildir; yararı kanıtlanmış, rutin bir yöntem gibi düşünülmemelidir.

2) 44 yaş, iki denemede embriyolar genetik taramadan geçemedi

Soru: “44 yaşındayım; iki IVF denemesinde döllenen yumurtalar genetik taramayı geçemedi. Hep böyle mi olur?”
Yanıt (özet): 44 yaşta yumurta sayısı ve kalitesi doğal olarak düşer; buna paralel öploidi (genetik sağlamlık) oranları azalır. Her zaman aynı sonuç olmak zorunda değildir ancak şans istatistiksel olarak düşüktür.
Öneri: Havuzlama (embryo pooling) ile birden fazla uyarı-topiama siklusunda embriyo biriktirip sonra PGT-A yapmak, sağlam embriyo bulma olasılığını artırabilir.

3) PRP/eksozom/kök hücre gibi “deneysel” yaklaşımlar

Soru: “Farklı yöntemlerle genetiği sağlam embriyo elde etme şansım artar mı?”
Yanıt (özet): PRP, eksozom ve bazı rejeneratif yaklaşımlar henüz deneysel kabul edilir; kılavuzlarda rutin öneri değiller. Literatürde hem olumlu hem nötr sonuçlar var. Temel strateji yine yaşam tarzı optimizasyonu, uygun stimülasyon protokolü, havuzlama ve PGT-A ile sağlam embriyo yakalamaktır.

4) Rahimde perde (septum) ameliyatı sonrası izlem, tüplerin değerlendirilmesi

Soru: “Perde ameliyatı oldum. Tüpler bakılmalı mı?”
Yanıt (özet): Histeroskopik perde (septum) rezeksiyonu sonrası rahim filmi (HSG) ile yapışıklık ve rahim boşluğunun durumu kontrol edilir; aynı işlemde tüpler de değerlendirilebilir. Sorun saptanmazsa endometrium uygun hazırlanıp transfer planlanabilir.

5) Dengeli translokasyon taşıyıcılığı, PGD/PGT yapıldı; biri negatif, biri 9. haftada kayıp

Soru: “Sebep ne olabilir?”
Yanıt (özet): Dengeli translokasyon taşıyıcılığında embriyolarda dengesiz translokasyon olasılığı yüksektir. PGT ile ‘sağlam’ raporlanan embriyo transfer edilmesine rağmen kayıp gelişmişse, endometriyal faktörler (kalınlık, patern), pıhtılaşma bozuklukları, hormonal/metabolik durum ve yaşam tarzı gibi rahim-dışı unsurlar da değerlendirilmelidir.

6) “Morfoloji önemli mi?” (sperm, oosit, embriyo)

Soru: “Tüp bebekte morfolojinin normal olması önemli mi?”
Yanıt (özet): Evet. Sperm, oosit ve embriyo için morfolojik sınıflandırma yol gösterir ancak tek başına belirleyici değildir. Özellikle spermde DNA fragmantasyonu, mikroskopta normal görünen örneklerde bile sorun yaratabilir; ek test ve bütüncül değerlendirme gerekebilir.

7) Beslenme ve vitaminlerle “genetiği sağlam embriyo” artırılabilir mi?

Soru: “Diyet ve vitaminlerle sağlam embriyo şansı yükselir mi?”
Yanıt (özet): Yaşam tarzı düzenlemeleri (dengeli beslenme, egzersiz, sigara/alkol bırakma, uyku, stres kontrolü) tedaviye anlamlı destek olur; “mucize” beklenmemelidir. Vitamin/antioksidan desteği kişiye ve tetkike özel planlanmalı; genellikle en az 3 ay uygulanınca fayda potansiyeli artar.

8) 27 yaş, 8 olgun oositten 1 döllendi (orta kalite); erkek faktör var, mikroçip uygulandı

Soru: “Tutma ihtimali nedir?”
Yanıt (özet): Yaş 27’de bazal başarı yaklaşık %50–60 bandındadır; ancak embriyo kalitesi düşük, erkek faktörü mevcutsa oran gerileyebilir. Ek olarak endometrium kalınlığı/patterni, adenomyozis/endometriozis ve diğer ek hastalıklar başarıyı etkiler. Protokol ve zamanlama kişiye özel optimize edilmelidir.

9) 44 yaş, 3 OPU/1 transfer başarısız; çatlama nedeniyle aşılamaya dönüldü

Soru: “Aşılamaya geçmek doğru mu?”
Yanıt (özet): Bazı sikluslarda erken ovulasyon/çatlama gelişirse protokol aşılama yönüne çevrilebilir; bu durumsal bir karardır. Genel olarak IVF’in başarı ve maliyet etkinliği, 40’lı yaşlarda aşılamaya göre daha yüksektir; ancak o anki klinik tabloya göre hekim–hasta birlikte karar verir.

10) Embriyo/şehirler arası nakil

Soru: “Türkiye’deki hastaneden Kıbrıs’a yumurta/embriyo taşıyabilir miyim?”
Yanıt (özet): Kuzey Kıbrıs içinde merkezler arası transfer mümkün. Türkiye’den KKTC’ye hücre/embriyo transferi ise sıkı mevzuata tabidir; iki ülke otoritesinden izin gerektiren, uzun ve zahmetli bir süreçtir. Pratikte çoğu hastada yeni siklus planlamak daha hızlı ve maliyet-etkindir.

11) Düşük sperm sayısı: “3 milyon; takviyelerle en fazla 5 milyon olur mu?”

Yanıt (özet): Bireysel yanıt değişken; 5 milyonun üzerine çıkmak mümkün de olabilir, hiç değişmeyebilir de. Antioksidanlar/D vitamini vb. çoğunlukla güvenli desteklerdir; 3+ ay düzenli kullanım ve yaşam tarzı iyileştirmeleriyle olası en iyi yanıta şans tanınır. Bu süreç sürerken kadın yaş/rezerv kaybı da hesaba katılmalı, toplam plan gecikmeden yapılmalıdır.

12) 27 yaş, 5 M2 oositten 4 embriyo; 5. güne ulaşırsa şans?

Yanıt (özet): 27 yaşta risk faktörü yoksa, kaliteli blastokist(ler) varsa başarı %50 bandına ulaşabilir. Son kararı embriyo kalitesi + endometrium uygunluğu + erkek faktörü belirler.

13) Vitamin/antioksidan reçetesi “genel mi kişiye özel mi?”

Yanıt (özet): Kişiye özel. Ezbere herkese başlanmaz. Tetkiklere göre antioksidanlar, koenzim Q10, D vitamini, resveratrol vb. içeren protokoller seçici olarak düzenlenir.

14) 45 yaş, çok sayıda oosit, biri kimyasal biri erken düşük

Soru: “Sonraki adım?”
Yanıt (özet): Embriyo genetik testi (PGT-A) yapılmadıysa güçlü bir seçenek. Erken düşüklerin en sık nedeni embriyo genetiğidir; sağlam embriyo seçimi sonraki denemede başarı olasılığını artırır.

-15) “Yumurta nakli” nedir, yapılabilir mi?

Yanıt (özet): Güncel pratikte başka bir kadından “yumurta nakli” şeklinde bir işlem Türkiye’de uygulanmaz; hukuki ve etik düzenlemeler nedeniyle mümkün değildir. Kastedilen bazen otolog over dokusu/folikül korunması (kanser vb. durumlarda kendi dokusunun saklanıp geri verilmesi) olabilir; bu kişinin kendi dokusudur ve farklı bir konudur.

16) “Tedavi öncesi vücuttaki eksikler araştırılıyor mu? 50 yaşta şans var mı? Elektrot/elektrik geçmişi çocuk sahibi olmaya engel mi?”

Yanıt (özet): IVF öncesi temel hormonlar, enfeksiyon taraması, rahim/tüpler, sperm analizleri, metabolik ve gerektiğinde hematolojik–endokrin değerlendirmeler yapılır; plan kişiye özel çıkarılır. 50 yaş üzerinde kendi oositiyle başarı ihtimali çok düşüktür; ülkeden ülkeye değişen yasal çerçeve ve etik konular önemlidir. Geçmişte “elektrik verilmesi” (tıbbi/iş kazası vb.) çoğu durumda direkt engel değildir; spesifik tıbbi dosya ile değerlendirilmelidir.

17) Yaş sınırı var mı?
Yanıt: Klasik IVF için kesin bir “üst yaş sınırı” yoktur; adet gören bireylerde teknik olarak uygulanabilir. Ancak yaş arttıkça oosit sayısı/kalitesi ve öploid embriyo oranı hızla düşer. Donasyon vb. alternatifler ülkelerin mevzuatına göre değişir; seçenekler kişiye ve bulunduğu ülkeye göre hekimle planlanmalıdır.

18) “PGT-A normal” raporlu 2AA embriyonun şansı nedir?
Yanıt: 2AA iyi ama en iyi sınıf değildir (ör. 4AA/5AA kadar değil). Yine de PGT-A ile euploid olduğu doğrulanan 2AA embriyolar başarı sağlayabilir. Sonucu; endometrium kalınlığı/paterni, transfer zamanı, rahim içi koşullar ve eşlik eden faktörler belirler. Düşük morfolojili embriyolardan dahi gebelik görülebilir; istatistik düşer ama olasılık sıfır değildir.

19) “Genetik sonuç her embriyo için farklı mı?”
Yanıt: Evet. Biyopsi embriyo bazında alınır, her embriyo ayrı numaralanır ve ayrı raporlanır. Aynı siklustaki embriyoların genetik durumu birbirinden farklı olabilir.

20) CIN 2 varken IVF yapılır mı?
Yanıt: Yaklaşım genelde: oosit topla/embriyoları dondur → CIN 2 için gerekli tedaviyi (kolposkopi/eksizyon vb.) tamamla → tedavi sonrası rahim içi iyileşme uygun olduğunda transfer. Yaş ve onkolojik-jinekolojik değerlendirme kritiktir; plan mutlaka kişinin hekimleriyle multidisipliner verilir.

21) “İleri yaşta yumurta kabuğu kalınlaşması” ve tutunma
Yanıt: Yumurta/embriyo çevresindeki yapı zona pellucidadır; yaşla oosit/embriyo biyolojisi (DNA/mitokondri, membran direnci) değişebilir. IVF’de zaten ICSI ile sperm oosit içine verilir; döllenme bu açıdan etkilenmez. Assisted hatching (lazer-hatching) seçilmiş olgularda çıkışı kolaylaştırmak için uygulanabilir; karar embriyolog–hekim birlikte verir.

22) Mitokondriyal transfer/sitoplazma enjeksiyonu
Yanıt: Deneysel kabul edilir; standart kılavuzlarda rutin önerilmez. Talep edilen vakalarda aydınlatılmış onam, beklentilerin gerçekçi yönetimi ve alternatiflerin (havuzlama, PGT-A, protokol optimizasyonu) değerlendirilmesi önemlidir.

23) “Kötü embriyo diye bir şey yok mu?”
Yanıt: Morfoloji yol gösterir ama tek başına kader değildir. Uygun endometrium, doğru zamanlama ve kişiye özel protokollerle orta/alt morfolojilerde dahi gebelik olabilir. Strateji: yaşam tarzı optimizasyonu (≥3 ay) + uygun stimülasyon + gerekirse havuzlama + PGT-A + transfer günü/ortam optimizasyonu.

24) Vitamin/antioksidan kullanımı “genel mi kişiye özel mi?”
Yanıt: Kişiye özel. Tetkiklere göre seçici biçimde antioksidanlar, koenzim Q10, D vitamini, resveratrol vb. planlanabilir. Etki potansiyeli için en az 3 ay düzenli kullanım ve sigara/alkol bırakma, uyku–stres–kiloyu iyileştirme esastır.

Vermiş olduğu değerli bilgiler için Doç.Dr.Ali Cenk Özay a ve Ivf Koordinatörü Senem Gürkaya ya teşekkür ederizç

****