Erken Over Yetmezliğin Önlenmesinde Over Dokusu Dondurulması ve Transplantasyon – Dr. Güvenç Karlıkaya

Erken menopoz olarak adlandırılan bu durum çoğunlukla yumurtalık fonksiyonlarının kısmen veya tamamen yitirildiği kanser tedavileri veya yumurtalık operasyonları sonrasında meydana gelmektedir. Son yıllarda, kanser tedavisinde elde edilen önemli ilerlemelerle birlikte, birçok çocukluk ve genç erişkin kanserlerinde kür sağlanmakla beraber, önemli başka bir problem karşımıza çıkmaktadır. Kanser tedavilerinde sıklıkla kullanılan ilaçlar veya radyoterapi over dokusunda bir daha geri dönülemeyecek zararlar meydana getirebilmektedir. Bunun bir sonucu olarak birçok genç kadın hayatlarının geri kalan kısmınını çocuk sahibi olma şanslarını yitirmiş olarak geçirmek zorunda kalmaktadır.

Erkeklerde, ”sperm dondurulması” metodu uzun sürelerdir rutin olarak kullanılmakta ve ileride çocuk sahibi olma şansları korunabilmektedir. Ancak kadınlar bu konuda erkekler kadar şanslı değildir. Oosit (yumurta) dondurulması işlemi umut verici bir metod olmakla birlikte, olgun oositlerin dondurularak saklanması iyi sonuçlar vermemektedir. Bunun nedeni olgun bir yumurtanın oldukça kompleks bir yapıya sahip olup dondurma çözme işlemleri sırasında zarara uğramasından kaynaklanmaktadır. Genç yumurta hücrelerinin vücut dışında olgunlaştırılması konusunda da önemli çalışmalar olmakla birlikte, bu teknikler henüz net bir sonuca ulaşmamıştır.

Bahsedilen bütün bu problemler over dokusunun dondurularak saklanması konusunun gündeme gelmesine yol açmıştır.

TARİHÇE:

1950’lerde Londra’da laboratuar deneyleri olarak başlayan çalışmalar koşulların elverişsizliği nedeniyle birsüre için terk edilmekle beraber ilerisi için ümit verici bir çok sonucuda beraberinde getirmiştir. Bu çalışmalarda, laboratuar hayvanlarında dondurulmuş over dokusunun fertil potansiyelini koruduğu gösterilmiş olup daha sonraları kriyoteknolojideki ilerlemeler sonucunda, programlanabilir dondurucu aletlerin ve yeni kriyoprotektan (dondurma işleminin zararlı etkilerini azaltan kimyasal maddeler) maddelerin kullanıma girmesi daha birçok başarılı çalışmaların yapılmasına olanak sağlamıştır.

Küçük laboratuvar hayvanlarında yapılan başarılı çalışmalar over dokusunun daha büyük olduğu ve daha az sayıdaki folikülün yoğun yumurtalık dokusu içine gömülü olduğu insan overlerinde başarılabilir mi?

Bu konudaki ilk çalışmalar insan overine büyüklük ve yapı bakımından benzerlik gösteren koyun overlerinde yapılmıştır. Overlerin tek bir parça halinde dondurulması güç olduğu için, olgunlaşmamış yumurtaların yoğun olarak bulunduğu kortikal (yüzey) dokunun parçalara ayrılıp kriyoprotektan madde ile işleme konulması bu sorunun büyük ölçüde aşılmasını sağlamıştır. Sonuçta dondurulup çözülen dokular tekrar transplante edildiğinde gebelik oluştuğu gözlenmiştir.

Laboratuvar çalışmalarında elde edilen başarılı sonuçlar, insandaki uygulamalar konusunda bize önemli ipuçları vermiş ve cesaretlendirmiştir.

Yaptığımız çalışmalarda iki bölge transplantasyon için seçilmiştir;

1. Pelvik veya orthotopik transplantasyon. Doku over dokusunun normalde bulunduğu bölgeye transplante edilmiştir.
2. Önkol veya heterotopik transplantasyon. Doku ön kol kasları arasına transplante edilmiştir. Bu teknik uzun yıllardır taze veya dondurularak saklanmış paratiroid dokuların transplantasyonu için kullanılmaktadır.

Sonuçta her iki çalışmadada, taze ve dondurulmuş-çözülmüş over dokularının yeniden fonksiyonlarını kazandıkları hormonal parametreler ve ultrasonografide folikül gelişimi izlenerek kanıtlanmış olup, orthotopik transplantasyon yapılan hasta tekrar mensturasyon görmüştür.

YUMURTALIK DOKUSU DONDURULMASININ YARARLI OLABİLECEĞİ DURUMLAR

1. Çocukluk ve Gençlik Çağı Kanserleri

– Lösemi
– Nöroblastoma
– Hogdkin Lenfoma
– Osteosarkoma
– Ewing’s Sarkoma
– Rabdomyosarkoma
– Wilm’s Tümörü
– Non-Hodgkin Lenfoma

Tüm kanser vakalarının %2 si çocukluk çağında görülmekte, bunların bir çoğu tedavi edilebilir olmaktadır. Ancak bu vakaların bir çoğunda kemo-radioterapi, sterilize edici olmaktadır.

2. Reproduktif Çağda görülen Kanserler

– Meme Kanseri
– Serviks Kanseri
– Lösemi

Meme Ca’ların %5’i 40 yaş altında görülmekte ve bunların bir çoğu meme koruyucu kemo-radioterapi alırken over yetmezliği ile karşı karşıya kalmaktadır.

3. Kemik İliği Transplantasyonu Hastaları

– Aplastik Anemi
– Otoimmun ve İmmun Yetmezlik Hastalıkları
– Şiddetli Romatoid Artrit
– Lenfoma ve Meme Kanseri

Bu hastalarda daha önce var olan kemik iliğini haraplamak için kemoterapi ve radyoterapi kullanılmakta bu da hastaların % 92’sinde ovariyan yetmezliğe neden olmaktadır.

4. Selim Yumurtalık Hastalıkları Nedeniyle Yumurtalıkları Alınacak Hastalar

– Endometriosis
– Benign Over Hastalıkları
– Meme Kanseri

5. Profilaktik Ooferoktomi

– Ailevi Over Kanseri Öyküsü

	1. Yumurtalık dokusunun çıkarılmasında laparoskopik yöntem.
	2. Yumurtalık dokusundan yüzeyel parçanın laparoskopik olarak kesilmesi.
	3. Kesilen yumurtalık dokusunun çıkarılması
	4. Alınan yumurtalık dokularının 0oC’de hızlı bir şekilde laboratuvara taşınması

	5. Dokuların temizlenmesi ve küçük parçalara ayrılması
	6. Dokuların kriyoprotektan madde ile yavaşça inkübe edilmesi
	7. Dokuların programlanabilir dondurucu cihazda kademeli olarak dondurulması
	8. -196oC’de dondurulmuş dokuların sıvı azot tanklarında saklanması

Dr. Güvenç Karlıkaya
Orta öğrenimini Şişli Terakki Lisesi’nde, tıp öğrenimini ise 1991 yılında İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde tamamlamıştır. Kadın Hastalıkları ve Doğum ihtisasını 1997 yılında Zeynep Kamil Kadın Hastalıkları ve Çocuk Eğitim Hastanesi’nde tamamlayan Dr. Karlıkaya 1997 – 2000 yılları arasında ABD’de SUNY at Brooklyn ve NewYork Medical College’da araştırma görevlisi ve doktor olarak çalışmıştır. Bahçeci Tüp Bebek Merkezinde görev yapmaktadır.