Kanser tedavisi öncesinde alınan önlemlerle kısırlık engellenebilir

Tüm dünyada, kanser hakkında toplumların bilincini artırmak için çalışılıyor.Kanser tedavisinde sıklıkla kullanılan radyoterapi ve kemoterapi bir taraftan kanser hücrelerini yok ederken aynı zamanda kadının yumurtalıklarındaki yumurtalara da zarar vermektedir. Bu yüzden, maalesef, kanseri yenenler genellikle erken menopoz veya kısırlık sorunuyla karşıya kalıyor. Fertilitenin preservasyonu veya doğurganlık yeteneğinin korunması konusu, özellikle bu hastalığı yenen genç kadınların çocuk sahibi olmak istemesi nedeniyle, son yıllarda önem kazandı. Uzun süredir güvenilir seçenekler bulunması için çalışılıyor. Nihayet, ümit verici sonuçlar alındı.

Yumurta dondurma tekniği: Vitrifikasyon

Kadınlarda üreme yeteneğini korumanın bir yöntemi kanser tedavisi öncesi yumurta dondurmadır. Geçmişte kullanılan yumurta dondurma tekniği yavaş dondurma metoduna dayanıyordu, tekniğin özelliğinden dolayı yumurta içinde buzlanma ve kristalleşme oluyordu ve sonuçlar istenilen düzeyde değildi. Ancak vitrifikasyon denen hızlı dondurma yöntemi ile artık dondurulmuş/çözülmüş yumurtaların sağlığında hiç bir sorun kalmadı. Tüp bebek uygulaması ile toplanan ve dondurulan yumurtalardan gebelikler gerçekleşti ve sağlıklı bebekler doğdu.

Ancak, kanser hastalarının kanser tedavisi öncesinde bir tüp bebek uygulaması için gereken 2 ile 6 hafta arasındaki süreyi beklemek gibi bir lüksü olmayabiliyor. Üstelik, bu amaçla kullanılan yüksek doz hormonların, meme kanseri gibi hormona duyarlı tümörler sözkonusu iken kullanılması güvenli de değil. Bu gruptaki kadınların ihtiyacına yönelik olarak yumurtalık dokusu dondurulabilir. Yumurtalık dokusunu dondurmak ve saklamak 10 yıldır bilinen ve dünyada sadece belirli merkezlerde uygulanmakta olan bir yöntem. Ancak ilk gebelikler daha yeni gerçekleşti.

Dünyada meme kanserini yenen, kanser tedavisi öncesinde yumurtalık dokusu dondurulmuş bir hastanın, doku nakli sonrasında da dondurulmuş yumurtalar kullanılarak gerçekleştirilen ilk gebelik İspanya’daki Doctor Peset Üniversite hastanesi ve IVI Valencia Tüp Bebek Merkezi uzmanları tarafından gerçekleştirildi.

Anne adayı, şu sıralar 40 yaşında olan bir meme kanseri hastasıydı. Kanser tedavisi başlamadan önce yumurtalık dokusu alındı, vitrifiye edilerek donduruldu ve saklandı. Meme kanserini yendikten sonra yumurtalık fonksiyonlarını geri kazanmak için 2008 yılı Ocak ayında dondurulmuş olan yumurtalık dokusu geri nakledildi. Bir süre sonra yumurtalık fonksiyonları normale döndü. O anda çocuk sahibi olmak istemeyen ancak ilerleyen yaşı nedeniyle daha sonra sorun yaşayacağı bildirilen kadının bu sefer yumurtalarının dondurulmasına karar verildi. Tüp bebek tedavisine başlandı, yumurtaları toplandı ve donduruldu. Daha sonra anne olmak isteyen kadına dondurulmuş yumurtalar kullanılarak tüp bebek uygulaması yapıldı ve gebelik elde edildi.

Erkeklerdeki etkiler

Gerek yumurtalıklar, gerekse testisler kanser tedavine çok duyarlı organlar, ancak erkek çocuklar daha fazla etkileniyor. Ergenlik öncesinde tedavi görmüş erkeklerin % 90’ında testislerde önemli hasar meydana gelmekte ve buna bağlı olarak sperm üretiminde belirgin bir düşüş görülüyor. Günümüzde, kısırlığa karşı önlem olarak kız çocuklarında yumurtalık dokusunun ve 13 yaş üstündeki erkek çocuklarda ise sperm dondurulması opsiyonu var. Ancak, ergenliğe ulaşmamış erkek çocuklarda henüz sperm üretimi başlamadığı için, böyle bir şans yoktu.

Geçen yıl düzenlenen ve tüm dünyadan infertilite uzmanlarını biraraya getiren 3cü Uluslararası IVI Kongresi’nde Dr. Herman Tournaye’in sunduğu araştırma, ergenliğe girmeden önce kanser tedavisi geçirmek zorunda olan küçük erkek çocukları için kök hücreden sperm hücrelerinin üretilmesi yoluyla bir çözüm yolu açıyor. Kanser tedavi öncesi testis dokusu dondurularak, tedavi sonrasında sperm hücresi üretebilen kök hücreleri geri nakletmek mümkün olabilir.

Tournaye hastaya kanser tedavi tamamlandıktan sonra geri naklettikleri kök hücrelerin sperm üretimini başlatabildiklerini açıklayarak yöntemin “kısırlaştırıcı bir işleme maruz kalacak ergenlik öncesi erkek çocuklar için kısırlığı önleme stratejisi”ne dönüşebileceğini bildirdi.

Yöntemin başarıyla uygulanabilir hale gelmesi için sadece testis dokusunun optimal koşullarda dondurulabilmesi değil, aynı zamanda da dondurulan kök hücrelerin işlevlerini koruyabilmeleri de gerekiyor. Bu aşamada birinci koşul yani kök hücrelerin dondurulabilirliği sağlanmış durumda. Şimdilik ergenlik öncesi testis dokusunun dondurulmasını deneysel bir yöntem olarak değerlendirmemiz ve beklememiz gerekir. Hatırlatmakta fayda var, 10 yıldan uzun bir süredir kanser tedavisi görecek kadın hastaların yumurtalık dokusu donduruluyordu. Ancak yumurtalık dokusu dondurulmuş hastalarda ilk gebelikler yeni gerçekeşti. Lösemi hastası olan çocukların %70i tedavi olup iyileşiyor. Tıp, bugün bunu başarmış durumda. Ancak bu çocukların üçte biri kısır kalıyor. Lösemiyi yenen çocukların kısırlığa mahkum olmaması için çalışmalar sürüyor.

Dr.Erdal Budak
IVI Tüp Bebek Merkezi Başkanı
İstanbul